Σκεφτόμαστε,αλλά κι αισθανόμαστε, μ'ένα τρόπο πιο εκλεπτυσμένο, πιο ποικιλόμορφο απ΄τους αρχαίους.Σ'εκείνους που θα'ρθουν ύστερα απο μας,έπειτα απο ένα εκατομμύριο χρόνια,η ευαισθησία μας θα φαίνεται το δίχως άλλο σαν χοντροκομμένη βαρβαρότητα..! ''Androus Hyxley''Μουσική! Ιερή κληρονομιά του Απόλλωνα. Γλώσσα μυστηριακή τόσο πλημμυρισμένη από μαγεία και πλούσια σε γητειές που οι εννιά Μούσες , παρά τις διαφορετικές τους αρμοδιότητες, θέλησαν να γίνουν νονές της και της παραχώρησαν το προνόμιο να φέρει το όνομά τους. Όλες οι τέχνες, , φιλοδοξούν να συναντήσουν τη μουσική.Η μουσική συνοψίζει πράγματι τους θριάμβους της τέχνης πάνω στα πεζότερα στοιχεία της καθημερινής μας ζωής. Κάνει πιο αλαφριές κι εξευγενίζει τις επίγειες σκλαβιές μας. Χάρη σ' αυτήν ο χρόνος, ο χώρος, η διάρκεια, η κίνηση, η σιωπή κι ο ήχος βρίσκονται πειθαρχημένα, εξιδανικευμένα, πνευματοποιημένα και μεταμορφωμένα σαν από θαύμα.
Η μουσική αφυπνίζει την ύλη στη μυστική ζωή εκείνων των παλμών που της χαρίζουν μια ζωή. Μέσα
από κάθε τι που αγγίζει, που κρούει ή που θωπεύει έφτασε στο σημείο να να βγάζει ένα σπινθήρα ομορφιάς. Δίδαξε στην πέτρα, στον άργιλο, στο κόκκαλο στο κέρας, στο ελεφαντόδοντο, στο κρύσταλλο, στη χορδή, στο τεντωμένο δέρμα, στο ξύλο και στο μέταλλο πως ήταν προικισμένα με το χάρισμα του λόγου. Τους έμαθε το τραγούδι και έβγαλε από μέσα τους φτερουγίσματα ενθουσιασμού, λυγμούς, κραυγές μίσους κι ερωτικούς στεναγμούς.
από κάθε τι που αγγίζει, που κρούει ή που θωπεύει έφτασε στο σημείο να να βγάζει ένα σπινθήρα ομορφιάς. Δίδαξε στην πέτρα, στον άργιλο, στο κόκκαλο στο κέρας, στο ελεφαντόδοντο, στο κρύσταλλο, στη χορδή, στο τεντωμένο δέρμα, στο ξύλο και στο μέταλλο πως ήταν προικισμένα με το χάρισμα του λόγου. Τους έμαθε το τραγούδι και έβγαλε από μέσα τους φτερουγίσματα ενθουσιασμού, λυγμούς, κραυγές μίσους κι ερωτικούς στεναγμούς.
Έτσι από αιώνα σε αιώνα, οι μουσικοί πέτυχαν να πραγματώσουν ένα είδος δευτεροβάθμιας δημιουργίας του κόσμου χτίζοντας και διαμορφώνοντας, για να τον χρησιμοποιήσουν οι ίδιοι, ένα μικρόκοσμο λεπτότατα οργανωμένο σαν ωρολογιακό μηχανισμό, αλλά και στερεά αρμοσμένο πάνω στους μηχανισμούς που κινούν την παγκόσμια ζωή!
Έχοντας μες στο διάβα των αιώνων ανακαλυφθεί, προσδιοριστεί και κωδικοποιηθεί βαθμιαία, οι κανόνες της αρμονίας και της σύνθεσης, βγαλμένοι μυστικά μες από τους νόμους της φύσης και τις επιστημονικές απαιτήσεις της ακουστικής, γέννησαν τελικά ένα μικρό παραμυθένιο σύμπαν όπου οι ήχοι , οι ρυθμοί οι τονισμοί, οι τονικότητες και οι τρόποι διαγράφουν τις τροχιές τους κι εξελίσσονται, έλκονται ή απωθούνται με την απαρέγκλιτη εκείνη τάξη κι ισορροπία που θαυμάζουμε στην κίνηση των άστρων.
Μέσα στο ανεξιχνίαστο σύμπαν μας,τα μόνα καθησυχαστικά μηνύματα που δεχόμαστε απ'το απρόσιτο και το ακατανόητο είναι οι ρυθμοί.Εκμυστήρευση μοναδική και αινιγματική!
Η φύση είναι ρυθμός. Υπακούει στη συμμετρία, στην περιοδικότητα, στην επανάληψη, στην ταλάντευση, στην αιώρηση, στην ηχώ. Παρά την φαινομενική της αταξία, ζει αυστηρά "μέσα στο
μέτρο", σαν μια ορχήστρα πειθήνια στον αρχιμουσικό της. Οι μηχανισμοί της μέρας και της νύχτας, της παλίρροιας και της άμπωτης, των εποχών, της γονιμοποίησης, της βλάστησης, της ανθοφορίας και του μαρασμού, της ζωής και του θανάτου του φυτού, υπακούουν σε ακριβέστατες ρυθμικές πειθαρχίες, αυστηρές ως την πιο απελπιστική μονοτονία.
Χαμένος μέσα σ' αυτό το πλήθος των περιοδικοτήτων, ο άνθρωπος συνειδητοποιεί ότι ο οργανισμός του είναι κατοικημένος και κυβερνιέται από ρυθμούς. Τα βήματά του, η αναπνοή του, οι παλμοί τηςκαρδιάς του τέμνουν τη διάρκεια σε ίσα μέρη. Παντού αντηχεί το πρόσταγμα των αόρατων μετρονόμων που κρατούν το ρυθμό της ζωής.
Αυτός ο επίμονος παλμός γεννά μέσα μας μια ταραχή βουβή και πανίσχυρη. Είναι κάτι σαν υφάδι απροσδιόριστο όπου μέσα του ο άνθρωπος, με κρούσεις και τονισμούς σ' αξιώματαεπιδέξια
συνταιριάσματα ή αντιθέσεις, νοιώθει την ανάγκη να κεντήσει κάποια ποικίλματα Έτσι ξυπνά, οργανικά ή σωματική διάθεση για τη μουσική τέρψη. Έτσι μπόρεσε να πραγματοποιηθεί αυτή η θαυματουργή μεταμόρφωση της έμμονης κίνησης του εκκρεμούς σ' ένα πλούσιο λεξιλόγιο που πλάτυνε για μας το χώρο της ομορφιάς και της συγκίνησης. Να πως γεννήθηκε η Μουσική, άνθος θαυμαστό που, έτσι καθώς τυλίγεται γύρω από τα κάγκελα της φυλακής του ρυθμού όπου μέσα της είμαστε κλεισμένοι, κρύβει την αυστηρότητά της και γητεύει τη σκλαβιά μας.Σκοπός μας εδώ είναι να παρακολουθήσουμε το μαγάλωμα και την ανάπτυξη.Η δουλειά αυτή έγινε πολλές φορές απο διάσημους ιστορικούς που για το σκοπό αυτό μάζεψαν όλα τα ντοκουμέντα που θα μπορούσε κανένας να ευχηθεί.Ένα φιλοσοφικό και αισθητικό αξίωμα γενικά αποδεκτό και σεβαστό , κατάργησε μια για πάντα την έννοια της προόδου στον χώρο των τεχνών.''Στην τέχνη οι έννοιες πρόοδος και παρακμή δεν έχουν κανένα νόημα''. Στο χώρο της ποίησης και των εικαστικών τεχνών μπορούμε ασφαλώς να διακιολογούμε το αξίωμα αυτό συγκρίνοντας με τα ωραιότερα σύγχρονα επιτεύγματά μας, τα αθάνατα αριστουργήματα των αοιδών,των ζωγράφων,των γλυπτών και των αρχιτεκτόνων..να παραδεχτούμε πως ανάμεσα στην αρχιτεκτονική σύλληψη της λιμναίας κατοικίας και σε εκείνη του Παρθενώνα είναι δύσκολο να αρνηθούμε την ύπαρξη ενός σταδίου πειραματισμών, αναζητήσεων,ανακαλύψεων ,κατακτήσεων ,πορείας προς τα εμπρός,βελτιώσεων..άρα προόδου!
Ωστόσο, ας παραδεχτούμε το έγκυρο της παράδοξης αυτής θέσης.Στην ανάγκη ,θα μπορούσε να ταιριάζει σε τέχνες που οι υλικές προυποθέσεις της εκτέλεσης τουςδεν εξελίχτηκαν και πολύ εδώ και αιώνες.Τόσο ο Όμηρος ,όσο και ο Πώλ Βαλερύ ήταν εφοδιασμένοι με εξίσου καλά εργαλεία για τη συλλογή λέξεων.
Στη μουσική η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική.Ο συνθέτης που χτίζει εναν ηχητικό καθεδρικό ναό ,δεν μπορεί να του εμφυσήσει ζωή και να τον στήσει μπροστά στο πλήθος,παρά την ημέρα που εκατό εμπειρογνώμονες, έχοντας στη διάθεσή τους ένα ολοκληρωμένο υλικό,θα δεχτούν να ενώσουν τις προσπάθειές τους και να συνδυάσουν τις λεπτές μηχανές-εργαλεία τους για να πάρουν στα χέρια τους, ο ένας μετα τον άλλο, όλες τις νότες της παρτιτούρας,να τις πλάσουν,να τις συνάξουν.
Ο αρχιτέκτονας των ήχων είναι δούλος των εργολάβων του,των εργατών του των υλικών του και τωνμηχανικών εργαλείων του.Ακόμη περισσότερο,δεν μπορεί να συλλάβει το ηχητικό του σύμπαν,δεν μπορεί να σκεφτεί τη μουσική του και να σφυρηλατήσει τη γλώσσα του παρά μέσα στα πλαίσια των εργαλείων που διαθέτει.Αυτά τα εργαλεία λοιπόν,εξελίχθηκανκαι τελειοποιήθηκαν,ύστερα απο αναζητήσεις,με εξαιρετική βραδύτητα.
Επι αιώνες, οι μεγαλοφυέστεροιτων συνθετών δεν μπόρεσαν να υποψιαστούν την εκπλητκική δύναμη της γοητείας που θα είχαν στη διάθεσή τους οι διάδοχοι τους,χάρη στον πραγματικά απροσδόκητο ήχο ενός ''στραντιβάριους'',ενός κλαρινέτου μπάσου,ενός αγγλικού κόρνου,ενός σαξοφώνου,μιας άρπαςμε πεντάλενός πιάνου ή των ηχητικών κηλίδων,όλων αυτών των καινούργιων μέσων εκφοράς του μουσικού λόγου.Η σκέψη τους , η δημιουργική φαντασία τους,τα πιο φιλόδοξα όνειρα τους,αναπτύσσοντας λοιπον μέσα σ'ένα χώρο πολύ μικρό.
Ο χώρος αυτός,αυστηρά περιχαρακωμένος,δεν μπορούσε να ξεπεράσει το μηχανισμό και την έκταση των υποτυπωδών οργάνων που χρησιμοποιούσαν στον καιρό τους.Όποια και αν ήταν η μεγαλοφυία τους,οι πρώτοι συνθέτες ήταν υποχρεωμένοι να προσςγγίζουν τη γλώσσα των ήχων σε ψελλίσματα.Οι λέξεις που συναποτελούν σήμερα το λεξιλόγιο της μουσικής δεν επινοήθηκαν παρά βαθμιαία.Η ανακάλυψη ενός οργάνου ή μιας νέας συγχορδίας ,τις έκανε να γεννιώνται απ'το μηδέν.
Χωρίς να ανατρέξουμε στην προιστορία,ο ορδοστατών Πιθηκάνθρωπος προσέφερε στους φιλόμουσουςτης εποχής του χτυπώντας το ένα με τα άλλα λιθάρια που έβγαζαν ήχους ή ένα κομμάτι κούφιο ξύλο..δεν είναι φανερό πώς ο Βάγκνερ και ο Ντεμπυσσύ του Μεσαίωνα,καταδικασμένοι να εκφράζουν όλους τους μυστικούς στοχασμούς τους με τη βοήθεια των γρατσουνισμάτων ..δεν μπορουσαν παρά να μας δώσουν έργα κατώτερα απο το Πένθιμο εμβατήριο του Λυκόφωτοςτων θεών ή απο το Πρελούδιο στο απόγευμα ενός Φαύνου;
Όλη η ιστορία της μουσικής δεν είναι λοιπον ,παρά μια σειρά απο διερευνήσεις,βολιδοσκοπήσεις,ανακαλύψεις,χειραφετήσεις,απελευθερώσεις,διευρύνσεις ορίων,διαδοχικούς εμπλουτισμούς,τελειοποιήσεις..μια σειρά απο συνεχείς κατακτήσεις!
Και αν μπροστά στην εξέλιξη που οδήγησε απο τους ζωγράφους,τοπιογράφους ήχων της μεσαιωνικής μονωδικής τέχνης στην αυγή απο το μπαλέτο Δάφνις και Χλόη (του Ραβέλ)δεν έχουμε το δικαίωμα να ξεστομισουμε τη λέξη πρόοδος,τότε θα πρεπει να παραιτηθούμε και απο κάθε προσπάθεια να δώσουμε σ'αυτή τη λέξη νόημα παραδεκτό.
Εξάλλου, οι προπαγανδιστές αυτής της άποψης δεν παύουν να μας εφοδιάζουν με επιχειρήματα που φέρνουνσύγχηση και στους ίδιους.
Μόλις καταπιαστούν με την μελέτη μιας εποχής ή με την καταλογογράφηση των έργων που άφησε μια μεγαλοφυία,υπογραμμίζουν αυτάρεσκα αυτό που οι ίδιοι αποκαλούν ''απόκτημα'', ''γόνιμες καινοτομίες'',''μεγαλοφυείς προβλέψεις'',''κατακτ'ησεις'' των μουσικών που μελετούν..
Διαβάζοντας τα όργανα του Λεονίνου,συγχαίρουν τον συνθέτη,επειδή κατόρθωσε να ανεβάσει έναν απλό αυτοσχεδιασμό στο επίπεδο ''ενος έργου τέχνης προσεχτικά σμιλεμένου''.Και μελετώντας το διάδοχό του τον Περοτίνο δηλώνουν πως αυτός ο μεγάλος μουσικός μπόρεσε να τελειοποιήσει το σχεδίασμα του Λεονίνου.
Σκεφτόμαστε,αλλά κι αισθανόμαστε, μ'ένα τρόπο πιο εκλεπτυσμένο, πιο ποικιλόμορφο απ΄τους αρχαίους.Σ'εκείνους που θα'ρθουν ύστερα απο μας,έπειτα απο ένα εκατομμύριο χρόνια,η ευαισθησία μας θα φαίνεται το δίχως άλλο σαν χοντροκομμένη βαρβαρότητα..! ''Androus Hyxley''Βλέποντας αργότερα να γεννιέται η ars nova τοΦιλίπ ντα Βιτρύ, χαιρετούν την ανθοφορία μιας καινούργιας τέχνης ,πιο κοντά στη ζωή, απο εκείνη του Λεονίνου και του Περοτίνου.Ανακαλύπτωντας σε λίγο τον Γκυγιώμ ντε Μασώ ανακράζουν : ''Νά λοιπόν που απομακρυνόμαστε απο την αδεξιότητα της βάρβαρης πολυφωνίας,του οργκάνουμ καιτου ντισκάντους.Όταν εμφανίζεται ο Όκεχεμ ο Όμπρεχτ και ο Ζοσκέν ντα πρέ, δεν παραλείπουν να επιστήσουν την προσοχή μας στο οτιστα χέρια τους η μουσική των προκατόχων τους εξανθρωπίστηκε ,και οι αναπτυξιακές διαδικασίες της , έχασαν το μηχανικό και στερεότυπο χαρακτήρα τους,για να εξελιχθούν σε νέα εκφραστικά μέσα και σε δημιουργικές αρχές κατασκευής.
Μπροστά στον Ορλάντο ντι Λάσσο διαπιστώνουν πως ''ό,τι πιο τραχύ και αδέξιο μπορούσε να διατηρεί ακόμα η αντίστιξη των αρχών του αιώνα παραχωρεί εδώ τη θέση του στην πιο εντυπωσιακή μελωδική,αρμονική και ρυθμική άνεση..''! Και μαντεύουμε βέβαια τις κραυγές θριάμβου,με τις οποίες θα χαιρετήσουν τις νίκες των μεγάλων κατακτητών που ονομάζονται Μοντεβέρντι,Μπάχ,Μότσαρτ ή Μπετόβεν!
Αφού λοιπόν οι αρνητές της ιδέας της προόδου στις τέχνες εξαναγκάζονται σε τέτοιες ομολογίες,μας φαίνονται ακατάλληλοι για να μας απαγορεύσουν να θεωρούμε τη δημιουργική εξέλιξη της μουσικής σαν μια πνευματική δύναμη με διάθεση για κατακτήσεις!!
Μήπως οι καλλιτέχνες δεν προσπαθούν αδιάκοπα να αναπτύσσουν και να τελειοποιούν τα εκφραστικά τους μέσα;Μόλις ξεχερσώσουν ένα έδαφος παρθένο,φλέγονται απο τη λαχτάρα να προχωρήσουν ακόμα πιο μακρυά στις εξερευνήσεις τους..Γρήγορα,εξοικιωμένοι πια με τις συναρπαστικότερες ανακαλύψεις τους, θα συνεχίσουν τις διερευνήσεις τους με τον πυρετό χρυσοθυρών.Βέβαια,όλες οι εξερευνητικές αποστολές τους δεν είναι επιτυχείς..
Απο αιώνα σε αιώνα,οι πρωτοπόροι διευρύνουν μεθοδικά το πεδίο της δράσης τους και μεταθέτουν όλο και πιο μακρυά τα όρια της επικράτειάς τους.
Για να το κατορθώσουν, πιέζουν αδιάκοπα τους σιδεράδες που τους φτιάχνουν τους κασμάδες,τα τσεκούρια που θα τους ανοίξουν ένα πέρασμα.
Απ΄αυτή τη στενή και αδιάλειπτη συνεργασία του καλλιτέχνη και του τεχνίτη του συνθέτη και του κατασκευαστή μουσικών οργάνων,γεννήθηκε η θαυμαστή πρόοδος της μουσικής τεχνικής και σκέψης,της μιας σε στενή εξάρτηση απο την άλλη μέσα στους αιώνες.
Γιατί εδώ το όργανο είναι εκείνο που καθορίζει τη λειτουργία,όπως και το υλικό είναι εκείνο που τραβά μπροστά και οδηγεί το πνεύμα..!
Ο εργάτης που ανακαλύπτει ένα νέο όργανο,μια άγνωστη ηχητικότητα,ένα πρωτάκουστο ηχόχρωμα,γονιμοποιεί τη φαντασία μιας ολόκληρης γενιάς καλλιτεχνών,επιτρέποντάς τους να προωθήσουν ακόμη μακρύτερα τις αισθητικές αναζητήσεις τους: πλουτίζει το λεξιλόγιο τους με λέξεις πιο εύστροφες και πιο εκφραστικές που τους φέρνουν πιο κοντά στο ιδανικό τους και τους κάνουν να εισδύουν πιο βαθιά στις σκοτεινες περιοχές του υποσυνειδήτου μας.Απ΄αυτό το συναπάντημα και τη σχέση των συνθετών με ολόκληρη τν οικογένεια των συσκευών παραγωγής παλμικών δονήσεων, γεννήθηκαν τα ευρύματα των μεγαλοφυιών, που τα αριστουργήματά τους , σημαδεύουν την ιστορία της μουσικής.
Η ιστορία αυτή, είναι λοιπόν αξεδιάλυτα δεμένη με εκείνη της κατασκευής μουσικών οργάνων,απαράλλαχτα όπως η ιστορία ενός λαού ακολουθεί την καμπύλη της εξέλιξης των εξοπλισμών του.Κάτω απο τις συνθήκες αυτές,φαινεται φρόνιμο και λογικό όχι μόνο να μην ξεχωρίσουμε τη μια απο την άλλη, αλλά και να πάρουμε σαν βάση την αλληλεξάρτησή τους.Απο μια τέτοια οπτική γωνία λοιπόν θα ήταν ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε το μεγάλωμα του υπέροχου γενεαλογικού δέντρου..!!
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου